Mortuarium, de Gemi, de gehandicapten en weesjes

Dag 39 (20 maart)
Vandaag met Ylse naar emergency/theatre, oftewel spoedeisende hulp en de operatiekamer. Oehhh, spannend denk je dan, maar emergency wordt eigenlijk totaal niet gebruikt (1 kamer) en toen we theatre opliepen vertelden ze ons dat er alleen maar operaties op de woensdag zijn. Pech voor ons dus, moesten we ons ergens anders vermaken. Dan maar even naar Maternity, waar Sanne, Evelien en Remi een bevalling aan het kijken waren. Uiteraard weer even langs de couveuse gelopen op Maternity en er lag weer een nieuwe baby in! Ook 28 weken, dit keer te vroeg geboren omdat de moeder malaria heeft en heel veel bloed verloor. Ook deze baby is nu 2 dagen oud, maar ik moet zeggen dat ze er beter uit ziet dan de premature baby (James) waar ik in één van mijn vorige blogs over vertelde. Ze ziet er beter uit, op haar rechterbeentje na dan. Ze heeft namelijk geen voet. Het beentje houd net iets na de knie op en er steken, om het nog wat gruwelijker te maken, 2 botjes aan het uiteinde uit. Erg sneu, want het schiet gelijk door ons hoofd, dat mocht ze het redden, ze wel wordt geaccepteerd door familie? Een handicap is hier namelijk taboe en zorgt voor verstoting door familie. Toen we Sarah, zo hebben ze haar genoemd, genoeg bekeken hadden zijn we een rondje gaan lopen over het ziekenhuis terrein en besloten we een stop te maken bij Surgical ward om de wondverzorging te bekijken. Helaas was dit al klaar. Wij weer verder en hopen op beter geluk op een andere afdeling. En ineens had ik een ingeving: ‘Zullen we even bij het mortuarium kijken Ylse? Misschien is er wel een obductie ofzo?’ Wij naar het mortuarium, waar verrek een lijk klaar lag op de tafel. ‘Good afternoon, Can we see an obduction?’ Uiteraard, dit is geen probleem. Allereerst werd de overledene gewassen door de familie. Beetje cru, want de overledene ligt op een stenen tafel met een gootje in het midden en de rest van de kamer lijkt wel een slagerij. Niet alle familie leek zo geïnteresseerd in de wasserij, want al snel kwam er een man (waarschijnlijk broer van de overledene) naar ons toe die onze namen wilde weten en me daarna zonder enig pardon zei dat hij met me wilde trouwen. Uhm, sorry I am already married. Verder zei hij nog iets over dat het wassen van de overledene bij de cultuur hoort en dat zei hij zo’n 10x met een ongelofelijk alcohol lucht uit zijn mond komende en ogen zo geel als tweety. Het schoot gelijk door me hoofd dat ook hij waarschijnlijk aan leverfalen lijdt ten gevolge van een alcoholverslaving, maarrr… ik kan het mis hebben natuurlijk.
Na het wassen moest de familie gaan betalen en pas daarna gingen ze met het lichaam aan de slag. Eenmaal betaald werd ons gezegd dat het ging beginnen. Wij nog steeds in ons hoofd met een obductie, maar wat doen die 3 mannen dan in hemelsnaam met 50cc spuiten en met naalden van 15cm lang en 1 cm dik in hun hand? Nou dat werd al vrij snel duidelijk. Uit een jerrycan werd Formaline in een bekken gegoten en dat trokken ze op met de spuit met naald erop. En daar ging de eerste hoor, YANG, zo in de onderkant van z’n voet werd een naald van 15cm gestoken en het spul ingespoten. De volgende was er al één in zijn been aan het steken en weer een andere stak er één met gang de borstkas in. Het slachthuis is er niks bij, echt waar. Ondertussen werd ons verteld dat ze Formaline in het lichaam spuiten om het lichaam goed te houden. Hetzelfde spul waar mijn ogen zo van prikten toen ik die koelcel in liep een paar weken geleden. Maar ik moet zeggen, het is goed spul, want het lijk blijft precies hetzelfde, zelfs jaren lang. Van de voeten naar de benen, naar de armen, naar de borstkas en ja, ook het hoofd. Lekker hoor, van die pinnen van 15cm recht een oog in zien gaan, of bovenin de schedel waardoor je hem bijna bij z’n kin er weer uit ziet komen. En dan nog het ergste: de familie kijkt gewoon mee zonder ook maar enige vertrekking van het gezicht! Nou ik moet zeggen: zelfs bijna afgestudeerd verpleegkundigen, die al veel gezien en gedaan hebben, gaat dit te ver. Na een paar liters Formaline in het lichaam gespoten zien worden kreeg de patiënt een onderbroek aan waar de handen langs de zijkanten in werden gestopt om de armen bij elkaar te houden. Daarna was het op naar de koelcel, die we dus al een keer zijn binnengelopen een paar weken geleden. Om mijn ogen te besparen dit keer maar bij de deur blijven staan. In de koelcel was het duidelijk drukker dan een paar weken geleden, niet normaal hoeveel lijken daar liggen. De mortuariumbeheerders hadden een plekje voor dhr in gedachten, maar daar lag al een lijk en dus werd deze even zonder pardon opgepakt (je begrijpt dat dit te vergelijken is met een plank) en werd eventjes een verdieping hogerop gegooid. Ik weet niet hoe dit er in Nederland allemaal aan toe gaat, want daar is het allemaal privacy enz enz, toch ziet het er best raar uit, ook al zijn ze dood.
Na deze gebeurtenis maar richting de kantine om een boterham naar binnen te werken. Daarna nog eventjes naar de markt om souvenirs te kijken en vervolgens weer terug naar het ziekenhuis, want we hadden om 14.30 uur een afspraak met Dr Lucy om haar te interviewen. Uiteraard was ze weer heel druk bezig, dit keer op de OPD (huisartsenpost). Ik weet niet wat het ziekenhuis zonder die vrouw zou moeten. Artsenvisite op Maternity, klinische lessen, werkoverleg, operaties, keizersnedes, consulten voor zwangere vrouwen en dan ook nog eens directrice zijn, alles doet ze.
Rond 15.00 uur had ze tijd voor ons en zat er ook een andere dokter bij die veel over baby’s weet. Wij stelden onze vragen over wat we wilden weten voor ons project, namelijk wat er aanwezig is op de afdeling Neonatologie betreft materialen, of alle verpleegkundigen deze materialen kunnen gebruiken, waar de verpleegkundigen hun opleiding hebben gevolgd, of ze een diploma hebben, of er regelmatig klinische lessen worden gegeven en wat het ziekenhuis aan materialen nog denkt nodig te hebben voor premature baby’s. Betreft die laatste vraag hadden ze letterlijk hun lijstje klaar liggen. De couveuse is nog maar net geïntroduceerd en het volgende lijstje is al gemaakt, haha. Ach, ze zijn er wel allemaal heel dankbaar mee en kunnen het ook vast wel goed gebruiken. Bililights stonden op 1. Dit is een lamp voor baby’s die geelzucht hebben. Deze lamp kan de geelzucht wegnemen. Er zijn regelmatig baby’s met geelzucht en deze moeten nu vaak overgeplaatst worden. Verder stonden er ook nog een warmteplaat, een saturatiemeter en een infuuspomp op het verlanglijstje. Wij vroegen het nut hiervan en of de verpleegkundigen hierin geschoold zouden kunnen worden. Ten slotte zeiden wij ons best te gaan doen om te onderzoeken of deze materialen van levensbelang zijn en of wij dit kunnen regelen.
Eenmaal op de taxiplaats probeerde een taxichauffeur ons weer eens op te lichten door het dubbele geld te vragen, maar dat heb ik op de bijrijdersstoel toch snel even aan de kant gewuifd met de mededeling dat wij hier al meer dan een maand verblijven en nu toch echt wel weten hoe het hier werkt. En als hij geen genoegen met 10 cedi neemt wij ter plekke uitstappen en een andere taxi nemen. Oei, één klein glimlachje, een OK en de man reed ons zonder enig tegenspurteren naar huis. Ghana, volgens mij ben ik al aardig ingeburgerd.
’s Avonds overheerlijke pasta met zelfgemaakte kipnuggets gegeten van Lukas en Dirk. En de hulde mag er zeker zijn, want hier waren ze meer dan 4 uur mee bezig geweest. Dirk is dus tot masterchef gekroond. Daarna met de meiden uit Ada Foah nog een potje Junglespeed gespeeld en een gezellige avond gehad met z´n allen. Voor het slapen gaan nog geconfronteerd met een enorme spin. En geloof me, dat went nooit!

Dag 40
Om 08.00 uur opgestaan om lekker in de zon te gaan zitten, maar helaas, ook in Ghana kan het wel eens bewolkt zijn. Dus maar lekker m´n beddengoed gewassen. Daarna een ontbijt waarbij we onze pot smeerkaas wel eens wilden gaan proberen vanuit Accra. Erg cheddar cheese achtig, maar hij is te doen. Na het ontbijt was ik eigenlijk toch nog erg moe en nog even lekker 2,5 uur op bed gelegen, daarna was het weer tijd voor project. Weer project zonder internet, iets wat niet op schiet als je een literatuurstudie wil maken….
Om 13.00 uur kwamen er nog eens 5 meiden uit Ada Foah aan bij ons die we weer even een rondleiding door het huisje hebben gegeven en verteld waar zij lekker konden gaan zwemmen.
Het diner stond weer op naam van Remi en mij en dit keer kozen we voor aardappelpurree (meegenomen door Remi uit Nederland) met boontjes, uitjes en een sausje.
’s Avonds kwamen de meiden uit Ada Foah op bezoek, maar dat was van korte duur, want we waren allemaal erg moe.

Dag 41
Vandaag weer op tijd opgestaan, want we gingen weer een andere berg beklimmen. De Gemi. We reden helemaal de berg op en vroegen ons al af wat we dan nog moesten beklimmen. De klim bleek maar 25 minuten te zijn. Een eitje dus bij wat we gewent waren. Wel was het een heeel mooi uitzicht vanaf de top van de berg. Na de berg weer een wandeling van ongeveer drie kwartier naar de watervallen. Dit keer was het helaas geen waterval waarin we konden zwemmen, maar het uitzicht was wel prachtig. We waren alweer op tijd thuis en waren weer voorbereid op een flinke regenbui. Stroom uiteraard ook uitgevallen en daarom dus uit voorzorg in de regen gedoucht. Het is hier namelijk zo dat het water op een pomp werkt en als de stroom uitvalt hebben we dus nog maar beperkt water, het laatste beetje wat er in de ton zit. ’s Avonds rijst met kip bij ons vaste afhaalvrouwtje gehaald en vervolgens een vrouwenfilm gekeken. Daarna een potje ‘kingzen’ en optijd naar bed.

Dag 42
Vandaag om 08.30 uur opgestaan en ontbeten met de dames. De jongens waren al met Remi vertrokken richting een park waar zij gingen wandelen. Wij vertrokken om 09.30 uur richting Hohoe, daar gingen we een weeshuis bezoeken. Michael, onze chauffeur, moest het een aantal keren navragen, maar uiteindelijk kwamen we aan bij een huis waar allemaal kinderen zaten. Al snel hadden we gezien dat het verstandelijk beperkten waren. Toen ze ons zagen kwamen ze allemaal aanrennen. We konden amper fatsoenlijk de bus uitlopen, want ze hadden ons al allemaal beet. Iedereen van ons gaven ze dikke knuffels, handen, het liefst wilden ze ons ook nog zoenen volgens mij. Erg aandoenlijk dat ze zo blij waren om ons te zien. De ´baas´ van het huis was niet aanwezig en daarom konden we helaas geen rondleiding krijgen. We stelden wat vragen aan de leiding en zij vertelden dat deze kinderen nog wel ouders hadden, maar omdat zij verstandelijk beperkt waren, waren zij verstoten en in dit huis ´gestopt´. Ouders kwamen zelden op bezoek. We vertelden dat we wat spulletjes hadden meegenomen en dit graag aan hun wilden geven, maar omdat de verantwoordelijke niet aanwezig was, konden we dit beter een andere keer doen. Er bleek verderop wel een echt weeshuis te zitten en toen we daar de poort binnenreden was er geen kind te zien. De leiding vertelde dat zij naar de kerk waren. Hier zouden we dus ook dinsdag terugkomen.
Na weinig gezien te hebben, maar wel een ervaring rijker te zijn gingen we op weg naar Ho, daar zou een culturele markt zijn stond in Bradt travelguide en dus wilden we daar graag onze collectie souvenirs aanvullen. Ook was er een shoppingmall, ook niet geheel verkeerd. De culturele markt was ook weer moeilijk te vinden, maar uiteindelijk kwamen we aan. Bij één winkeltje wat cultural market heette. En het was nog dicht ook. Dikke pech dus. Dan maar naar de shopping mall. Helaas, ook die was dicht. Ohja, het is zondag natuurlijk, shit… Ach, dan maar lunchen bij een hotel. De meesten bestelden een cheeseburger of club sandwich. Ik hoefde niets, want ik was weer niet echt lekker. Het eten was vrij snel klaar, sneller dan we gewend zijn. En al snel bleek waarom: op de cheeseburger zat geen burger. Mevrouw, er zit geen burger op de cheeseburger. Oh ja, maar dat hoort gewoon zo hoor. De beefburger van Susanne zat wel een burger op (ook kaas trouwens). We konden gewoon niet aan hun verstand gepraat krijgen dat er op een cheeseburger toch ook echt vlees hoort te zitten. Uiteindelijk hebben ze maar gezegd dat ze dezelfde als Susanne wilden, dat begrepen ze beter.
Eenmaal thuisgekomen maar snel even naar bed gegaan, zodat ik me ’s avonds iets beter voelde. Gelukkig hadden we weer stroom en hoefde ik niet in bed weg te drijven. ’s Avonds aten de rest weer rijst met kip van het afhaalvrouwtje, ik zat aan de cup a soup. Daarna nog een paar afleveringen Sex and the city gekeken. Morgen samen met Ylse dagje stage op de OPD.

Dag 43
Het dagje stage was weer aangebroken, Ylse en ik mochten naar Out of Patients Department (de huisartsen). Bij aankomst kregen we eerst een rondleiding. De patiënten moeten zich eerst registreren waar er een dossier aangemaakt wordt of hun huidige dossier erbij wordt gezocht. Vervolgens gaan ze naar de OPD waar ze worden ingeschreven en worden gewogen. Daarna moeten ze naar Vital signs, waar hun bloeddruk en temperatuur wordt opgemeten en waar hen wordt gevraagd wat hen mankeert. Daarna moeten ze in de wachtrij buiten gaan zitten om vervolgens opgeroepen te worden om binnen in de kortere wachtrij te kunnen zitten. Een heel proces wat ik dus een aantal weken geleden eigenlijk had moeten doorlopen toen ik zo ziek was. We begonnen met observeren bij de vital signs. Wat opviel: bijna allemaal hadden ze een te hoge bloeddruk. Na een tijdje werden we door de hoofdzuster bij ons geroepen en moesten we de patiënten gaan wegen en dit in het dossier schrijven. Een echte uitdaging voor ons dus :P. Aangezien de artsen eerst artsenvisite op hun afdeling lopen en daarna pas naar de OPD komen voor de consulten zaten we wel een tijdje te wachten. Tussendoor dus maar even bij de anderen gaan kijken en uiteraard…. bij de couveuse. Onze prematuur met het stompje leefde nog steeds en de stomp zag er ook beter uit. Verder ook nog de brief vanuit het ziekenhuis geregeld die we nodig hebben voor ons visum en daarna weer terug naar OPD. Daar nog een aantal consulten gekeken, maar het was eigenlijk niet heel veel boeiends. De arts doet het woord en schrijft in het dossier, de verpleegkundige er tegenover kijkt een beetje mee, registreert en doet was de arts van haar vraagt (credits halen, een stoel pakken, water halen, enz)
We waren hier dus al snel uitgekeken begrijp je, dus toen zijn we maar gaan lunchen in de kantine. Na de lunch maar met z’n allen besloten om richting de markt te gaan voor boodschappen en sommigen wilden een jurk laten maken. Thuis hadden we weer spaghetti van Mieke en Susanne, die hadden bedacht om één pepertje per persoon er doorheen te doen, dus de spaghetti was niet te eten natuurlijk. Daarna weer tijd voor een filmpje en een lekker stukje chocolade uit Accra!

Dag 44
Rond 08.30 uur vertrokken richting de taxiplaats van Golokuati vertrokken om een taxi te nemen richting Ho. We gingen de Community Health nurses training school bezoeken waar we Linda, een contact van Aloys van Stichting HelpHelpen, gingen interviewen.
Linda is een verpleegkundige student die in het laatste jaar zit van de verpleegkundige opleiding. Deze opleiding duurt 3 jaar en zij wordt algemeen opgeleid. We hebben haar geïnterviewd om ons project te ondersteunen met informatie die we nodig hebben over de verpleegkundige opleiding.
Na het interview hebben we nog de bibliotheek van de school bekeken. Best groot, alleen ik hoop dat ze er nog dingen uit kunnen leren, aangezien een boek dat ik opensloeg uit 1958 kwam.
De school konden we helaas niet zien, aangezien we daarvoor een brief aan de directie hadden moeten schrijven. Wij dus weer terug naar onze taxi, die op ons zou wachten bij de school. Nergens de taxi te bekennen, maar we hadden zijn nummer dus gelukkig konden we hem bellen. ´Where are you? Taxi chauffeur: ‘I’m comming, I’m comming, I’m comming’!!! Kwartier later wij weer bellen, met weer hetzelfde antwoord. Aangezien we al 25 minuten in de zon stonden weg te schroeien en er nog steeds geen taxi was, hadden we eigenlijk de neiging om gewoon een andere taxi te nemen, maar we hadden hem nog niks betaald, dus zou dat een beetje onaardig van ons zijn. Toen we hem na 3 kwartier nog een keer pisnijdig belde hoeveel minuten hij dan precies met I’m comming bedoelde hing hij gewoon op. Uiteindelijk kwam die aan in een andere auto en zei hij dat zijn auto kapot was. Heel raar, aangezien hij op het schoolterrein op ons stond te wachten en daarna was ineens zijn auto kapot. Wij met de taxi die hij had geregeld naar de taxiplaats in Ho om vervolgens weer uit te stappen en zij wilden daar een taxi voor ons zoeken. Daar kwam natuurlijk niks van terecht, dus gingen we zelf maar opzoek, ons geduld was namelijk ver te zoeken. Uiteindelijk heelhuids thuisgekomen en daarna konden we meteen weer weg met Michael, aangezien we het weeshuis en de verstandelijk beperkten gingen bezoeken. De verstandelijk beperkten waren weer altijd even vrolijk als altijd en we mochten hun omgeving bekijken. Deze kinderen variëren in de leeftijd van 6 tot 35 jaar en wonen allemaal bij de school. 170 kinderen in totaal, verdeeld over 5 slaapkamers. Alle kinderen verstoten door hun ouders, omdat ze een beperking hebben of omdat ze niet voor hen kunnen zorgen. Zelden krijgen ze bezoek. Overdag gaan ze eerst naar school van 7-11 uur, daarna lunchen, vervolgens hebben ze een verplichte rusttijd en daarna gaan ze waterhalen, douchen, eten en naar bed. De leidinggevende van het huis vertelde dat ze af en toe spelletjesdagen organiseren wat de kinderen fantastisch vinden. Eerst één van de twee slaapzalen van de jongens bekeken. Het was rustuur en de deur zat dus ook letterlijk op slot. Wij de kamer binnenlopen waar alle kinderen op hun bed lagen en we kwamen bijna om van de lucht. Een stank! Echt niet normaal. Alle vieze luchtjes die je door elkaar kunt bedenken hingen daar wel. Overigens waren de kamers erg sneu om te zien. Het waren stapelbedjes met een dun schuimrubberen matrasje en verder niets. De meesten hadden geen laken, geen kussen en de ventilators aan het plafond waren kapot. Erg armoedig dat die kinderen hier zo moeten leven. Van de jongens naar de meiden kamer en daar waren de meiden allemaal erg gek op Dirk, ze konden niet van hem afblijven. Al snel hadden we allemaal een jongen of meisje aan onze hand en van de foto’s waren ze al helemaal gek.
Het hoofd van de school liet ons de keuken en de eetzaal zien, iets waar je je uiteraard ook niet veel bij voor moet stellen. Daarna naar de school en die lokalen zagen er allemaal goed uit. Leuke dingen op de muur geverfd en tafeltjes en spullen voor de kinderen waren er ook aanwezig. Er werd uitgelegd dat ook wordt geleerd om de kinderen een beroep te leren en achter de school was er iemand aan het weven. Hij kon het nog snel ook, echt heel knap. Er stond ook een nieuw gebouw op het terrein en dat was de nieuwe eetzaal en de kantoren voor het personeel. Ik dacht meteen: Aangezien ze hier in Ghana toch niet weten wat werken is, kunnen ze dat mooie gebouw misschien beter voor nieuwe slaapzalen gebruiken, maarja, zo werkt dat hier eenmaal niet.
Nadat we het hoofd wat spulletjes hadden gegeven en de kinderen gedag hadden gezegd gingen we door naar het weeshuis. Nou, wat een wereld van verschil is dat. We ontmoetten een stel uit Amerika die in Ghana vrijwilligerswerk doet en zich inzet voor dit weeshuis. Zij komt samen met haar man en zoon een paar weken per jaar naar Ghana. In dit weeshuis wonen 41 kinderen. De jongste is 1,5 en de oudste is 20 jaar oud. Ook zij hadden een nieuw gebouw en het was echt prachtig. De kinderen hadden allemaal een eigen stapelbed waarbij ze onder sliepen (met klamboe) en bovenop hun spulletjes hadden liggen. Ook sliepen er hier maar ongeveer 5-8 op een kamer. De kinderen waren heel beleefd en goed gekleed. De vrouw van het stel vertelde ons dat niet alle ouders van deze kinderen overleden zijn, maar dat er ook enkele niet voor hun kind konden zorgen. Ook zaten er enkele kinderen bij die door hun ouders werden opgesloten en door de regering in het weeshuis zijn geplaatst. Wel werd ons verteld dat het nu vol zit. Er is eigenlijk nog genoeg plaats in het gebouw, maar er is niet genoeg leiding voor de kinderen en daarnaast willen ze ook graag het ‘familiegevoel’ behouden. Iedereen kent elkaar en als de groep groter wordt dan zijn ze bang dat dit gevoel weg gaat. Ook bij dit weeshuis kregen we een rondleiding en mochten we de kinderen onze spulletjes geven. Daarna uiteraard met z’n allen op de foto en vervolgens weer richting huis.
Ghanesen zouden dit echt een drukke dag noemen, aangezien wij hier al aardig ingeburgerd zijn vonden wij dit dus ook, ondanks dat we het meerendeel van de tijd in de auto hebben gezeten.
’s Avonds maakten Ylse en Evelien een nieuw gerecht: uiensoep met brood met kruidenboter, uiteraard weer heerlijk!